طی چند روز گذشته دو مقام نظامی جمهوری اسلامی ایران از ممنوعیت استفاده از نامهای خاص زبان ملل و اقوام مختلف ایران سخن گفتند. یکی از مقامات در اظهاراتش ابراز داشته است که طبق بخشنامه‌ای که وزارت ارشاد برای آنها ارسال نموده است، واحدهای صنفی باید نامی را که برای خود انتخاب می‌کنند حتماً فارسی باشد و استفاده از نامهای محلی (ترکی، کردی، لری، شمالی و…) برای واحدهای صنفی تهران ممنوع است و کاری خلاف قانون محسوب می شود.
این اظهارات مقام نظامی ایران در مورد ممنوعیت استفاده از نامهای خاص ملیتهای غیر فارس و اقوام ایرانی، اگر چه تازگی ندارد. اما بیانگر سخت تر شدن موضع مقامات ایرانی در به کار گیری زبانهای ملل و اقوام غیر فارس در ایران است.
دولت ایران یکی از امضا کنندگان میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی, عهدنامه و بیاننامهای ضد تبعیض نژادی، برخی معاهدات بین المللی در خصوص حقوق اقلیتها و مردم بومی می باشد، و موظف است به تعهدات خود در خصوص احترام به زبان و فرهنگ ملل و اقوام غیر فارس در ایران عمل کند.
حق برابری همه زبان‌ها در کشورهای چند زبانه و چند ملیتی، از شاخص‌های اصلی دموکراسی و برابری حقوق شهروندان در برابر قانون است.
مرکز حقوق بشر زاگرس
تبصره ٣ـ فرهنگستان‌هاي علوم و علوم پزشكي و دستگاه‌هاي آموزشي و پژوهشي، دانشگاه‌ها و ديگر سازمان‌هاي علمي و فرهنگي مكلفند در زمينه واژهگزيني و واژه‌سازي تخصصي اقدام كنند و واژه‌هاي پيشنهادي خود را به تصويب فرهنگستان زبان و ادب فارسي برسانند.
تبصره ٤ـ در مواردي كه فرهنگستان زبان و ادب فارسي در زمينه واژهگزيني و واژه‌سازي تخصصي خواستار همكاري دستگاه‌ها و مراكز علمي، آموزشي، صنعتي و فرهنگي باشد، اين دستگاه‌ها و مراكز موظفند با فرهنگستان همكاري كنند.
تبصره ٥ـ كارخانه‌ها، كارگاه‌ها و اماكن توليدی و خدماتی و تجاری موظفند ظرف مدت دو سال از تاريخ ابلاغ اين قانون اسامي توليدات و ظرف مدت يك سال نام اماكن خود را به نام‌ها و واژههای غيربيگانه برگردانند.
تبصره ٦ـ چاپخانه‌ها، مراكز طبع و نشر، روزنامه‌ها و ساير مطبوعات مكلف به رعايت اين قانون هستند و در صورت تخلف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است مطابق تبصره هشتم همين قانون با آنها رفتار كند.
تبصره ٧ـ صداوسيماي جمهوری اسلامی ايران موظف است از به كارگيری واژه‌هاي نامأنوس بيگانه خودداری كند و ضوابط دستوری زبان فارسی معيار را رعايت نمايد، سازمان صداوسيمای جمهوری اسلامی ايران و كليه دستگاه‌هاي مذكور در ماده واحده موظفند واژههای مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را پس از ابلاغ در تمامی موارد به كار ببرند.
تبصره ٨ ـ توليد و توزيع‌كنندگان كالاها و صاحبان مراكز كسب و پيشه در صورت تخلف از اين قانون به ترتيب به مجازات‌های زير محكوم خواهند شد:
الف ـ اخطار كتبی توسط وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
ب ـ تعويض علايم و نشانه‌ها و تغيير اسامی و عناوين پس از اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي توسط وزارت كشور يا دستگاه‌هاي ذیربط با هزينه متخلف.
ج ـ تعطيل موقت محل كار
د ـ لغو پروانه كار
تبصره ٩ـ نيروی انتظامي موظف است از نصب و استفاده از علايم به زبان و خط بيگانه توسط مراكز توليد، توزيع و صنوف جلوگيری نمايد.
تبصره ١٠ـ آيين‌نامه اجرايی اين قانون ظرف مدت دو ماه پس از تصويب با پيشنهاد كميسيون فرهنگی دولت به تصويب هيأت وزيران خواهد رسید.
علي‌اكبر ناطق نوری
رئيس مجلس شورای اسلامی
————————
آيين‌نامه اجرايي قانون ممنوعيت بهكارگيري اسامي،عناوين و اصطلاحات بيگانه‌ماده ١- تعاريف، اصطلاحات و واژه‌هاي استفاده شده در اين آيين‌نامه به شرح زير مي‌باشد:الف – قانون: قانون ممنوعيت بهكارگيري اسامي، عناوين و اصطلاحات بيگانه مصوب ١٣٥٧
ب – فرهنگستان: فرهنگستان زبان و ادب فارسي
ج – اسم خاص: اسمي است كه براي ناميدن شخص معين يا جاي معين يا چيز معين به كار مي‌رود.
د – روزنامه و ساير مطبوعات: نشريه‌هاي نوشتاري يا به صورت‌هاي ديگر كه به‌طور مستقيم با نام ثابت و تاريخ و شماره رديف، در زمينه گوناگون براساس قانون مطبوعات مصوب ٢٢/١٢/١٣٦٤ مجاز به انتشار مي‌باشند.
ها- گزارش‌ها و مكاتبات: گزارش‌ها و نامه‌هاي رسمي كه با امضاي مسؤولان دستگاه‌هاي مندرج در قانون ارسال مي‌شوند.
و – سخنراني و مصاحبه رسمي: سخنراني و مصاحبه روساي قواي سهگانه، وزيران، معاونان رييس‌جمهور، رؤساي ديوان عالي كشور و ديوان عدالت اداري، دادستان كل كشور، نمايندگان مجلس شوراي اسلامي، فرماندهان ستادهاي مشترك سپاه پاسداران و ارتش و فرماندهان نيروهاي پنجگانه سپاه پاسداران و نيروهاي سهگانه ارتش و فرمانده نيروي انتظامي، معاونان وزيران، رؤساي دانشگاه‌ها و مؤسسه‌هاي آموزش عالي، رؤسا، معاونان و مديران كل سازمان‌هاي دولتي و افراد همتراز آنان.
ماده ٢- دستگاه‌هاي قانونگذاري، اجرايي و قضايي كشور و سازمان‌هاي وابسته به آنها و شركت‌هاي زير پوشش، وابسته يا تابعه و شركت‌هاي دولتي، ملي شده يا مصادره شده يا داراي مديريت دولتي كه به نحوي زير پوشش يكي از وزارتخانه‌ها يا سازمان‌هاي دولتي اداره مي‌شوند و يا به نحوي از انحاء از بودجه عمومي كل كشور استفاده مي‌كنند يا قسمتي از بودجه آنان را دولت تأمين مي‌كند و مؤسسه‌ها و شركت‌‌هايي كه شمول مقررات بر آنها مستلزم ذكر نام است مانند سازمان صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران، شركت ملي نفت ايران، سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، سازمان صنايع ملي ايران، شركت مخابرات ايران، شركت هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران و همچنين شهرداري‌ها و مؤسسه‌ها و نهادهاي عمومي موضوع تبصره ذيل ماده (٥) قانون محاسبات عمومي، مشمول قانون و اين آيين‌نامه مي‌باشند.
ماده ٣- مقامات مذكور در ماده(١) و دستگاه‌هاي موضوع ماده (٢) اين آيين‌نامه موظفند الفاظ و واژه‌هاي بيگانه را در گزارش‌نويسي، نامه‌نگاري، سخنراني و مصاحبه‌هاي رسمي به كار نبرند.
ماده ٤- آن دسته از كلمات عربي و همچنين بعضي از واژه‌هاي متعلق به ساير زبان‌ها كه از ديرباز در زبان فارسي رواج يافته و هم‌اكنون جزيي از زبان فارسي محسوب مي‌شود يا واژه‌ها و اصطلاحات عربي برگرفته از متون و معارف و فرهنگ اسلامي كه با بافت زبان فارسي معيار هم‌‌خواني و تناسب داشته باشد، واژه بيگانه تلقي نمي‌شود.
ماده ٥- مكاتبات و آگهي‌‌هايي كه دستگاه‌هاي موضوع ماده (٢) براي مخاطبان غيرايراني تهيه مي‌كنند از شمول اين آيين‌نامه خارج است.
ماده ٦- افرادي كه علاوه بر زبان فارسي به يكي از زبان‌هاي خاص اقليت‌هاي ديني شناخته شده در قانون اساسي يا گويش‌هاي محلي و قومي رايج در بعضي مناطق ايران سخن مي‌گويند، مجازند از اسامي خاص متعلق به آن زبان يا گويش در نامگذاري خدمات؛ محصولات و مؤسسه‌ها و اماكن مربوط با درج معنا و خاستگا[٣]ه به خود در همان مناطق استفاده كنند. ماده 7- تبديل نام‌هاي خاص خدمات [٤]يا محصولات ساخت كشورهاي ديگر به زبان فارسي الزامي نيست و تغيير اسامي مؤسسه‌هايي كه اين نوع محصولات را عرضه مي‌كنند ضرورت ندارد.
تبصره: مؤسساتي كه در ساير كشورها محصولاتي با نام تجاري خاص توليد مي‌نمايند، در صورت سرمايه‌گذاري در ايران، مي‌توانند در ثبت شركت سرمايه‌پذير و عرضه محصولات توليدشده در ايران، با رعايت ساير قوانين و مقررات مربوط، از نام شركت خارجي سرمايه‌گذار و نام تجاري خاص محصولات ياد شده استفاده نمايند و تفاوت و محدوديتي براي تبليغات اينگونه محصولات با موارد مشابه داخلي نخواهد بود.
ماده ٨ – كالاهاي صادراتي، مشروط بر اين‌‌كه در داخل كشور توزيع نشود، از شمول قانون و اين آيين‌نامه خارج است.
ماده ٩- عبارت‌هاي شامل الفاظ بيگانه كه در نوشته‌ها يا سخنان موضوع قانون و اين آيين‌نامه به لحاظ رعايت امانت در نقل قول يا بيان خصوصيات و مقتضيات تاريخي و اجتماعي و آموزشي ذكر آنها ضرورت دارد از شمول قانون و اين آيين‌نامه مستثني هستند.
ماده ١٠- فرهنگستان موظف است با همكاري دستگاه‌هاي مشمول اين آيين‌نامه به منظور زمينه‌سازي براي اجراي قانون و اين آيين‌نامه تا سه سال واژه‌هاي بيگانه‌اي را كه در دستگاه‌هاي ياد شده به كار مي‌رود به معادل فارسي تبديل كند.
ماده ١١- صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران موظف است با ايجاد واحد مناسب در تشكيلات فعلي خود ضمن زمينه‌سازي براي اجراي قانون و اين آيين‌نامه با جديت از بهكارگيري واژه‌هاي نامأنوس بيگانه خودداري كند و ضوابط دستور زبان فارسي معيار را در كليه برنامه‌هاي خود رعايت نمايد، صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران ملزم است واژه‌هاي مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسي را پس از ابلاغ در تمامي موارد به كار برد.
ماده ١٢- دستگاه‌هاي ياد شده در ماده (٢) اين آيين‌نامه كه به كارگاه‌ها، كارخانه‌ها، اماكن توليدي و تجاري و خدماتي پروانه تأسيس و پروانه كسب يا بهره‌برداري يا اجازه توليد و ادامه فعاليت مي‌دهند موظفند پيش از صدور پروانه و اجازه توليد و ادامه فعاليت به متقاضيان ابلاغ كنند تا نسبت به تغيير نام مؤسسه يا محصولات خود و گزينش نام فارسي اقدام كنند.
تبصره: به منظور رعايت حقوق مكتسبه و حمايت از توليدكنندگان داخلي و صادركنندگان، ادامه فعاليت واحدها، ارايه خدمات و توليد كالاهايي كه قبلا با نام غيرفارسي، پروانه يا مجوز گرفته‌اند منوط به موافقت شوراي موضوع ماده (١٧) اين آيين‌نامه است.
ماده 1٣- كليه روزنامه‌ها و نشريه‌هاي فارسي‌زبان موظفند مفاد قانون را در كليه مطالب خود از جمله آگهي‌ها رعايت كنند. بديهي است در مورد آگهي‌هاي خارجي مانند مناقصه‌هاي بين‌المللي كه بايد به زبان خارجي چاپ و نشر شوند، طبق مقررات مربوط اقدام خواهند كرد.
ماده 1٤- استفاده از تابلو يانوشته‌ها يا نشانه‌‌هايي كه منحصراً به خط غيرفارسي تنظيم شده باشد به استثناي نشانه‌هاي بين‌المللي ممنوع است. نيروي انتظامي موظف است از نصب و ادامه استفاده از آنها جلوگيري كند.
تبصره: در مواردي كه كاربرد خط غيرفارسي به تشخيص وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ضرورت داشته باشد، تا يك سوم اندازه خط فارسي بلامانع است.
ماده 1٥- چنانچه بر سر فارسي بودن يك نام ميان صاحب مؤسسه و دستگاه‌هاي مجري اختلاف‌نظر پديد آيد، مرجع تشخيص فرهنگستان خواهد بود كه به درخواست دستگاه‌هاي مجري نظر خود را اعلام خواهد كرد.
تبصره – فرهنگستان موظف است ظرف سه ماه از تاريخ وصول استعلام، نظر خود را اعلام نمايد در هر حال تا زماني كه فرهنگستان اعلام نظر نكرده است مجازات‌هاي موضوع تبصره ( قانون اعمال نخواهد شد.
ماده 1٦- وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي در صورت اطلاع يا مشاهده تخلف از مفاد مواد (1٢) و (1٤) اين آيين‌نامه طي اخطاريه به متخلف ضمن بيان مورد يا موارد تخلف، 1٥ روز مهلت تعيين مي‌كند تا رفع تخلف صورت گيرد چنانچه پس از پايان مدت مذكور، تخلف رفع نشده باشد مراتب را به حوزه انتظامي محل اعلام مي‌نمايد تا نسبت به تعويض نشانه‌ها و تغيير اسامي، عناوين و يا نوشتار اقدام لازم به عمل آيد. در صورت تكرار تخلف مراتب از طريق مراجع قضايي براي اعمال مجازات‌هاي بند (ج) و (د) تبصره ( قانون منعكس خواهد شد.
ماده 1٧- به منظور هماهنگي بين دستگاه‌هاي اجراي ذي‌ربط در انجام تكاليف مشخص شده در قانون و اين آيين‌نامه و رفع مشكلات اجرايي، شوراي هماهنگي پاسداشت زبان فارسي به رياست وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و نمايندگان تام‌الاختيار وزراي كشور، بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، آموزش و پرورش، علوم، تحقيقات و فناري، صنعت، معدن و تجارت، امور اقتصادي و دارايي و روساي سازمان‌هاي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، ثبت اسناد و املاك كشور و صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران و فرمانده نيروي انتظامي، شهردار تهران و رئيس فرهنگستان تشكيل خواهد شد. تصميمات شورا حسب مورد براي اجرا يا تصميم‌گيري مراجع قانوني ذي‌ربط ارسال مي‌گردد.
تبصره: در صورت لزوم نمايندگان ساير دستگاه‌هاي ذي‌ربط با دعوت رييس شورا در جلسات حضور مي‌يابند.
ماده 1٨- وزارت فرهنگ وارشاد اسلامي، سازمان صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران و فرهنگستان زبان و ادب فارسي و ساير سازمان‌هاي ذي‌ربط موظفند به نحو مقتضي از طريق وسايل ارتباط جمعي زمينه‌هاي اجتماعي، فرهنگي اجراي قانون و اين آيين‌نامه را فراهم كنند
اسحاق جهانگیری
معاون اول رئيس‌‌جمهور